'Pinokkio', potloodtekening

Soms is het moeilijk om het leven zin te geven. Met zoveel bezorgdheden aan het hoofd, zoveel persoonlijk gedoe en maatschappelijke chaos. Wat is het een verantwoordelijkheid om iets van het leven te maken! Zo nu en dan zouden we die verantwoordelijkheid wel uit handen willen geven: gewoon plichtsgetrouw de bevelen van boven opvolgen - gedachteloos en zonder twijfel, genietend van de gemoedsrust. Heerlijk om even niet meer met jezelf in de knoop te liggen. Sigmund Freud noemde dit verlangen de ‘death drive’, het gaat daarbij dus om het willen opgeven van de levenslast. Daartegenover staat de ‘life drive’, de levenslust.

In mijn ‘Pinokkio’ tekening gaat het om die tegenstelling tussen de ‘death drive’ en de ‘life drive’. Pinokkio vertegenwoordigt de ‘life drive’. En de jongen rechts in beeld staat voor de ‘death drive’.

In de linkerhoek van de tekening zien we de goede fee die Pinokkio in een jongetje van vlees en bloed verandert. Ze knipt de touwtjes van de houten marionet door, zodat Pinokkio voortaan zelf kan kiezen waar hij gaat en staat. Daarmee gaat Pinokkio’s grootste droom in vervulling. Maar de fee houdt de schaar wel vervaarlijk dicht bij Pinokkio’s keel. Ze heeft toch zeker geen sinistere bedoelingen? Verlost ze hem van het houten kruis dat de poppenspeler gewoonlijk bedient - het kruis dat in de kunst ook naar het lijden van Christus refereert? Of is de verlossing van dat kruis juist het begin van alle ellende?

Er staat Pinokkio al een eerste beproeving te wachten. Een kat heeft zijn klauwen in Pinokkio's been gezet. Pinokkio ervaart die pijn niet, omdat hij nog van hout is. Maar met de transformatie van zijn lichaam, zal de pijn inzetten. Verder werpt de kat zijn blik op een laars waaronder een vertrapte muis ligt. Dit beeldelement verwijst naar het sprookje van de gelaarsde kat. In dat sprookje daagt de kat een oger uit om zichzelf in een muis te veranderen. De oger gaat daarmee akkoord en wordt vervolgens onder de laars van de kat verpletterd. Kortom, de oger deed er geen goed aan om zichzelf te transformeren. En hoe zit het met Pinokkio? Heeft hij er wel goed aan gedaan om een metamorfose te wensen? Een mensenleven is niet altijd rozengeur en manenschijn.

Dat vindt de jongen rechts in de tekening ook. Hij vertegenwoordigt de ‘death drive’. Dit jongetje probeert zichzelf in een marionet te veranderen. Hij heeft de touwtjes van een houten marionet losgemaakt en hij probeert die nu aan zijn eigen schoenen vast te knopen. Hij hoopt dat een poppenspeler de regie over zijn leven zal overnemen.

Op het kamerscherm achter dit jongetje, zien we de mythe van Orpheus en Eurydice verbeeldt. Eurydice is overleden aan een slangenbeet. En Orpheus daalt af naar de Onderwereld om zijn dode vrouw terug te halen. Maar hij slaagt niet in zijn missie. Dit tafereel dient als een waarschuwing voor het jongetje: de dood is onomkeerbaar.

Met deze vreemde bewerking van het Pinokkio sprookje, hoop ik de toeschouwer te prikkelen om na te denken over de zin van het bestaan zonder daarbij tot nihilistische conclusies te komen.